زمان مطالعه
نویسنده
تاریخ انتشار
مدیر امور آب و فاضلاب شهرستان زهک در یادداشتی، ضمن تشریح وضعیت منابع آبی سیستان، بر لزوم اتخاذ راهکارهای مقابله‌ای برای کاهش تبخیر از چاه‌نیمه‌ها و جلوگیری از برداشت بی‌رویه آبهای زیرزمینی تأکید کرد و افزود: کشت صیفی‌جات و صادرات هندوانه و خربزه در شرایط کم‌آبی سیستان، از هیچ منطقی برخوردار نیست.
دکتر غلامحسین لکزائیان پور؛ مدیر امور آب و فاضلاب شهرستان زهک
وضعیت بارندگی:
متاسفانه میانگین بارش سالانه در سیستان حدود ۶۱ میلیمتر است.در طول ۴۰ ساله اخیر مقدار بارش در این منطقه دارای نوسان بوده و روند صعودی یا نزولی مشخصی نداشته است، اما ضریب تغییر پذیری ( پراکندگی زمانی) بارش طی سالهای اخیر نسبت به دهه های قبل افزایش یافته‌است و ادامه این روند می تواند مشکلات فراوانی را برای ساکنین این منطقه ایجاد نماید.
منابع آبی موجود:
منابع آبی سیستان شامل آبهای سطحی مانند رودخانه هیرمند،چاه نیمه ها و دریاچه هامون و همچنین آب های زیرزمینی است که در لایه های زمین های رسوبی و شنی عمیق وجود دارند.علاوه براین،منابع آبی دیگری مانند آب های ژرف ، آب حاصل از رطوبت هوا و آب دریا نیز پتانسیل تأمین آب در این منطقه را دارند. رودخانه هیرمند مهمترین منبع آبی سیستان بشمار می آید که از کوههای هندوکش افغانستان سر چشمه می گیرد و به دریاچه هامون می ریزد. دریاچه هامون یک تالاب بین الملی است که درگذشته منبع اصلی آب سیستان بوده،اما به دلیل کم آبی و خشکسالی های اخیر کاملاً خشک شده است.مطالعات نشان می دهد که در اعماق زمین های رسوبی و شنی سیستان منابع آب فسیلی وجود دارد که می‌تواند به عنوان منبع پایدار آب ژرف در نظر گرفته شوند.
مهمترین منبع آبی منطقه ی سیستان :
در حال حاضر مهمترین منبع آبی منطقه ی سیستان ،چاه نیمه ها می باشند.چاه نیمه ها چهار گودی طبیعی بزرگ در منطقه سیستان هستند که آب رودخانه هیرمند توسط کانالی به آن ها هدایت می شود.گنجایش این گودی ها حدود ۱/۵ میلیارد متر مکعب است. متاسفانه در همان سال اول بعد از احداث سدکجکی ( سال ۱۹۵۳میلادی) در پائین دست و سیستان بحران خشکسالی شدیدی ایجاد شد و مردم بسیاری از بی آبی کوچ کردند. در همان سال ها مشاوران ژاپنی ایده ی استفاده از چاه نیمه ها را مطرح کردند.نرخ تبخیر و نفوذ آب به زمین در چاه نیمه ها بسیار کمتر از دریاچه هامون می باشد.
بند کمال خان و بی آبی سیستان:
در سنوات اخیر توسط کشور افغانستان بند کمال خان نیز بر روی رودخانه هیرمند احداث شد.این سد در ۹۵ کیلومتری شهر زرنج این کشور واقع شده است و افغان ها هدف اصلی از احداث آن را آبیاری زمین های کشاورزی و تولید برق می دانند. کار ساخت بند کمال خان در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی (۱۹۶۶میلادی) آغاز شد اما به دلیل جنگ ها و تحولات سیاسی ،کار ساخت آن به تعویق افتاد. در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی (۲۰۱۱میلادی) کار ساخت بند دوباره آغاز شد و در چند مرحله به پایان رسید.ظرفیت ذخیره آب بند کمال خان ۵۲میلیون مترمکعب است.بند کمال خان در واقع یک بند انحرافی است که آب هیرمند را به هامونِ گود زره هدایت می‌کند و جلوی سیلاب ها و دشتمال های جاری شده در هیرمند را به طرف ایران می گیرد.
وضعیت آبی فعلی چاه نیمه ها:
در حال حاضر وضعیت آبی چاه نیمه ها مطلوب نیست.متاسفانه چاه نیمه های ۲ و ۴ کاملاً از آب افتاده‌اند و حجم آب چاه نیمه های ۱ و۳ نیز بسیار محدود می باشد. براساس اطلاعات موجود، میزان ذخیره ی آب چاه نیمه ها درحال حاضر حدود ۲۲۵میلیون متر مکعب برآورد می گردد ،یعنی در حال حاضر ۱۶ درصد چاه نیمه های سیستان آب دارند و میزان آب چاه نیمه ها در سال جاری نسبت به سال قبل حدود ۲۱ درصد کاهش را نشان می دهد. تغییرات اقلیمی و عدم بارندگی مناسب در منطقه و عدم همکاری حکام کشور همسایه در رعایت قوانین آبی فی مابین و تحویل حقابه هیرمند به ایران،سال به سال اکوسیستم منطقه را در شرایط نامطلوب قرار می دهد. خشک شدن تالاب هامون و بروز طوفانهای شدید و روان شدن ماسه بادی ها در منطقه، شرایط را برای زندگی در سیستان سخت کرده است. در این شرایط اگر چه دولت پیگیر حل مشکلات آبی منطقه سیستان می باشد که به عنوان نمونه می توان به انتقال آب از دریای عمان، حفر چاه ها در منطقه شیله و دشتک و احداث بزرگترین آب شیرین کن فرا ساحلی و حفر چاه ها یی در منطقه بندان و زهک اشاره نمود.اما باید پذیرفت که حیات سیستان به هیرمندوابسته است.می بایست ضمن پیگیری حقابه از کشور همسایه ، درخصوص مدیریت منابع آبی منطقه نیز اقدامات اساسی صورت پذیرد .
مدیریت منابع آبی سیستان:
راهکارهای مقابله ای برای جلوگیری از تبخیر آب در چاه نیمه ها ،جلوگیری از برداشت های بی رویه از سفره های زیر زمینی،تغییردر الگوی کشت در منطقه و استفاده از راهکارهای نوین تامین آب نظیر بارورسازی ابرها و مدیریت آب مجازی از جمله اقداماتی می باشند که می بایست قبل از گسترش بحران بی آبی مد نظر قرار گیرند. متاسفانه مدیریت منابع آبی سیستان بصورت تخصصی صورت نمی گیرد.کشت جالیزی در منطقه ی بدون آب سیستان و صادرات هندوانه و خربزه به سایر مناطق با هیچ منطقی قابل توجیه نمی باشد.
